Niet wieden maar oogsten: op zoek naar onkruid

Onkruid, dat zijn vaak inheemse planten die spontaan opduiken, denk aan paardenbloemen die groeien tussen de voegen op straat of brandnetels die omhoog schieten in een vergeten hoekje van de tuin. We noemen dit onkruid omdat deze planten vaak als ongewenste bezoekers worden gezien. Toch wil ik je uitdagen om eens met een andere blik naar deze planten te kijken, en ze niet meer te zien als onwelkome indringers, maar als waardevolle toevoeging aan de stadsnatuur.

Isabelle vertelt ons dat onkruid ons veel kan leren over de bodem in onze tuin, of in de natuur. Duiken er veel brandnetels op? Dan zegt dat bijvoorbeeld wat over de voedingsstoffen in de grond. Op te schrale grond groeien ze niet. Veel van onze insecten en dieren hebben de inheemse planten nodig als voedsel, of als plek om eitjes te leggen, zoals rupsen en vlinders. En wist je dat veel onkruid vroeger vaak als groente werd gegeten?! “Well, if you can’t beat it, then eat it!”

Deze stekelige planten hebben een slechte reputatie door de vervelende brandharen op de bladeren, maar wat ons betreft is deze reputatie helemaal onterecht!

De brandnetel is een belangrijke voedselbron voor allerlei insecten. Er komen wel 50 verschillende vlindersoorten op brandnetels af. Ze gebruiken de plant om hun eitjes op te leggen, eten als rups de bladeren en verpoppen tot vlinder. Ook voor je moestuin kunnen brandnetels nuttig zijn. Ze geven aan dat er veel stikstof in de bodem voorkomt. Als je prei, kool, tomaat, courgette in de tuin hebt staan, maak dan gier van brandnetels en geef je groenten een extra boost. Nog een leuk weetje over deze stekelige alleskunner: de vezels uit deze stevige plant worden al sinds de bronstijd gebruikt om stof voor kleding van te weven. Ook nu wordt er weer geëxperimenteerd met brandnetelvezels als duurzaam alternatief voor katoen. Maar brandnetels zijn ook voor onszelf ware superfoods. Ze zitten onder andere boordevol vitamine C en ijzer. 

Recept voor brandnetelsoep
Het lekkerst is om de jonge toppen te bereiden als soep. Voor de soep heb je nodig:

• een flinke bos verse brandneteltoppen (zonder bloemen of zaad)
• een ui en teentje knoflook
• ½ prei
• 2 geschilde aardappelen, in stukken gesneden
• 1 biologisch groentebouillonblokje
• (plantaardige) kookroom
• peper en zout (naar smaak)

Was de brandnetels goed, snij het harde steeltje af en snij de blaadjes in stukjes. Fruit de ui, knoflook, en aardappel. De aardappel zorgt ervoor dat de soep een beetje dikker wordt. Voeg de brandnetel en de prei toe met ongeveer een liter water en een bouillonblokje. Laat het geheel een kwartiertje pruttelen. Haal dan de pan van het vuur, voeg een scheutje room toe en pureer de soep met een staafmixer. Nooit gedacht dat brandnetels zo lekker waren, toch?

Als ergens veel brandnetels zijn, is er waarschijnlijk ook weegbree in de buurt. Het sap in de stengels en bladeren van deze plant helpt goed tegen de jeuk van brandnetelblaasjes en insectenbeten. Weegbree groeit daar waar de mens rommelt, tussen en langs wegen en paden, in gazons. Het is een stevige plant die goed tegen de voetafdruk van de mens kan. Van de bladeren kan je thee trekken, of doe ze in een salade. Of snijd enkele bladeren van de weegbree heel fijn en voeg het vlak voordat je het opdient aan de soep toe. Zo blijven de meeste vitamines behouden. Zorg wel dat je de jonge blaadjes gebruikt, die zijn het smakelijkst. De zaadjes kun je roosteren, met hun nootachtige smaak doen ze een beetje denken aan pijnboompitjes.

Of wat dacht je van het zevenblad, ook wel ‘tuindersverdriet’? Wat nou verdriet, eet je gezond! Kruidenboter van zevenblad, een pesto, of in de quiche? Zo veel opties. Zevenblad smaakt een beetje als peterselie. Het bevat vitamine C, caroteen, magnesium, kalium en calcium. Zevenblad vind je in de schaduw, op voedselrijke, vochtige gronden. Let op: er zijn planten die een beetje op zevenblad lijken, maar die behoorlijk giftig zijn. Laat de plant dus staan als je twijfelt. 

En dan misschien wel het meest gevreesde onkruid, de Japanse duizendknoop… Die komt in maart op veel plekken weer tot leven, na een ‘winterslaap’. En als de groei is begonnen, dan duikt het binnen de kortste keren overal op. Met de eindeloos diepe wortels kan ie door funderingen en asfalt heen gaan.

In deze uitzending van Vroege Vogels wordt het bijzondere reisverhaal van de plant verteld. Zoals de naam doet vermoeden komt de plant komt oorspronkelijk uit Japan. Nu deze plant zijn plek in de Nederlandse natuur heeft veroverd, lijkt hij voorlopig niet meer te verdwijnen.

Gelukkig heeft de plant ook goede eigenschappen. De voedzame jonge scheuten kun je gebruiken als rabarber of toevoegen aan een wokshotel. Maak er taart van, of een lekkere jam. Krijg je al trek?

Vroeger lag op iedere markt wel paardenbloemblad in de kraam van de groenteboer. De jonge witte blaadjes stonden bekend onder de naam molsla. De gedroogde, fijngemalen wortels werden gebruikt als er geen geld was voor koffie. Het blad kun je op verschillende manieren bereiden. Je kunt het rauw eten door een salade. Maar je kunt de groene blaadjes ook koken of roerbakken. De lente is de beste tijd van het jaar om paardenbloemblad te plukken, dan zijn de jonge blaadjes nog lekker fris en knapperig.

De planten bloeien al in maart en april, als er nog niet zo heel veel planten in bloei staan. Bijen, hommels, vlinders en kevers voeden zich dan heel graag met de voedzame nectar uit de gele bloemen. Door de lange, diep groeiende wortel, wordt de paardenbloem door tuiniers vaak als een onuitroeibaar onkruid gezien. Maar in jouw tuin zijn ze vanaf nu van harte welkom, toch?

Belangrijk: in Nederland mag je officieel niet zomaar wildplukken. In de praktijk wordt het echter bijna altijd door de vingers gezien. De Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV) heeft een aantal gedragsregels voor wildplukken opgesteld. Het belangrijkste: pluk met respect voor de natuur, laat altijd genoeg staan en kijk uit dat je geen giftige planten plukt. Ook is het niet slim om planten vlak langs een drukke weg te plukken, omdat ze vaak vol zitten met uitlaatgassen.

Kijk tijdens je volgende wandeling om je heen. Ineens zie je het: onkruid groeit echt overal! Kun je al een paar soorten herkennen? Dat is een goed begin! Heb je een tuin, laat dan eens dat hoekje met brandnetels of ander onkruid staan. Vanaf nu denk je bij onkruid niet meer aan vervelende eigenschappen, maar zie je ook het nut en de waarde die deze planten hebben voor de natuur in de stad, en misschien ook voor jezelf.

De input voor dit artikel komt van Isabelle van der Poel. Ze is storemanager bij Wildernis Amsterdam en onderhoudt daarnaast verschillende tuinen in Amsterdam. Heb je een vraag voor Isabelle? Neem contact op via isabellevanderpoel@gmail.com.