De duurzame toekomst van Amsterdams afvalwater

Als je de wc doortrekt, denk je waarschijnlijk niet na over wat er met het water gebeurt. Maar hier gaat een hele wereld achter schuil! En er wordt hard aan gewerkt, om die verborgen waterwereld duurzamer te maken. Als innovatietechnoloog bij Waternet houdt Enna zich bezig met het ontwikkelen van slimme afvalwatersystemen. 

“Bij Waternet houd ik me bezig met de verduurzaming van de afvalwaterketen. Het afvalwatersysteem werkt supergoed en efficiënt. Amsterdammers kunnen allemaal naar het toilet, spoelen door en voor hen is het water dan weg. Dan komt het in het systeem van Waternet: met grote buizen gaat het naar zuiveringssystemen buiten de stad, waar het water gezuiverd wordt. Binnen 24 uur is het zelfs weer gezuiverd oppervlaktewater. Maar, die manier van verwerken kan nog duurzamer. Hoe ik met Waternet bijdraag aan verduurzaming van de stad, is nadenken over hoe we dat huidige systeem kunnen omvormen naar een toekomstbestendig systeem.” 

“Net stonden we bij de Ceuvel. In 2013 heeft Waternet daar meegedacht over lokale watersystemen. Ik was daar projectleider van. Omdat de Ceuvel het grondgebied voor tien jaar zou gaan gebruiken, werd er geen riolering aangelegd. Er moest dus een lokale oplossing voor het afvalwater gevonden worden. Dat hebben ze gedaan door het scheiden van het zogenaamde zwarte en grijze water. Het zwarte water is het water van het toilet en het grijze water van de douche, keuken en wasmachine. Het zwarte water werd met composttoiletten ingezameld, en het grijze water werd met lokale filters verwerkt. Zo’n pioniersproject is heel leerzaam, zeker op zo’n lokale schaal.” 

“De kern van het verduurzamen is om het water meer gescheiden in te zamelen. Nu wordt regenwater al apart ingezameld, maar projecten waar wij mee bezig zijn gaan ook over een scheiding maken tussen het zwarte water en het grijze water. Het toiletwater is het meest vervuild, maar bevat ook de meeste nuttige grondstoffen. Dus dat is handig om die apart te hebben. En als je minder water gebruikt in het toilet, met een vacuümtoilet bijvoorbeeld, dan is het vervolgens ook makkelijker om de grondstoffen eruit te winnen. Door zulke initiatieven te onderzoeken dragen wij bij aan de verduurzaming van Amsterdam.” 

“Bij de voormalige Heineken Music Hall (tegenwoordig AFAS Live) hadden we een project met waterloze urinoirs. We hadden bij hen in de kelder een urinetank neergezet. De urine werd met een vrachtwagen opgehaald om het naar de zuivering te brengen. Dat is duurzaam omdat het hele rioolstelsel en het eerste deel van de zuivering wordt overgeslagen. Daardoor kon het direct vergist worden en fosfaat gewonnen worden. Bovendien zit er mogelijk toekomst in het apart verwerken van urine, omdat het een heel kleine, maar wel zeer geconcentreerde stroom is. Waar een groot deel van de stikstof, fosfor, kalium, maar ook medicijnresten in zit.”

“De poep, of de feces, bestaat voor een groot deel uit organische stof. Dat kan door bacteriën worden omgezet in biogas, een soort groene aardgas. Maar er wordt in Nederland bijvoorbeeld ook aan gewerkt om bioplastic te maken van die organische stof. 

In urine zit heel veel stikstof. Stikstof mag niet zomaar in de natuur terecht komen, want dat is slecht voor het milieu. Maar je kan het ook als meststof gebruiken, en misschien uiteindelijk wel inzetten als een nieuwe energiebron. 

Daarnaast zit er fosfaat in urine. Fosfaat wordt nu gewonnen uit mijnen, wat betekent dat deze stof op een gegeven moment op is. Fosfaat wordt veel in kunstmest gebruikt, dus deze stof is belangrijk voor de landbouw. Doordat we dit uit zwart water of urine winnen, werken we toe naar een circulaire economie. Fosfaat uit afvalwater kan in principe goed gewonnen worden, maar dit proces willen we efficiënter maken. Momenteel wordt namelijk maar 10% van het fosfaat uit het afvalwater gehaald. In Buiksloterham/Schoonschip onderzoeken we of het inzamelen van zwart water met vacuümtoiletten haalbaar is in de praktijk, en daarmee of het uiteindelijk in de hele stad uit kan worden gevoerd.” 

“In 2050 ziet het watersysteem er waarschijnlijk anders uit dan nu. Daarmee bedoel ik dat afvalwater en drinkwater niet langer via grote, centrale rioolbuizen bij elkaar wordt gegooid. Nu wordt afvalwater eigenlijk met schoon drinkwater verdund. Vervolgens wordt het buiten de stad gebracht waar het met een hoop energie en broeikasgassen gezuiverd wordt tot een niveau dat je er nog steeds niet in wilt zwemmen. 

Er zijn op technologisch vlak veel kansen om water te recyclen. Je hebt toiletten nodig die slim inzamelen. Urine is eigenlijk een hele mooie schone vloeistof, met waardevolle stoffen. Zorgen dat je het apart houdt, maakt het zuiveren van de rest ook weer makkelijker. Dat hoop ik dat ik in Amsterdam kan gaan toepassen. Dat ik vanuit Waternet bijvoorbeeld een projectontwikkelaar vind die een heel duurzaam flatgebouw wil neerzetten en het aandurft om afscheidende toiletten te gaan gebruiken. Een plekje in de kelder reserveren waar een installatie kan staan die ter plekke urine opwerkt naar een meststof, of energie misschien of schoon water.” 

“Dat water voor Amsterdammers meer waarde heeft. Dat we het meer respecteren. Nu is het zo vanzelfsprekend dat er water uit de kraan komt, zoveel en wanneer we maar willen. En we gaan naar het toilet, of onder de douche, of zetten de afwasmachine aan, en voor de bewoners is het water weg. Het zou fijn zijn als de hele cyclus meer circulair is. Dat afvalwater niet langer iets is wat vies is, maar dat we het gaan zien als een grondstof die we graag willen hergebruiken. Wat nou als je bij de bouwmarkt een toilet kan kopen die jouw urine apart houdt en daar meststof uithaalt die je zelf in je tuin kan gebruiken of af kan geven alsof het een statiegeldsysteem is. Dan krijgt het zoveel meer waarde.” 

“Minder water gebruiken! En wat dan met name helpt, is minder warm water gebruiken. Je kan beter koud douchen, dan heel kort warm douchen. Als je kijkt naar de milieu-impact van water, dan zit het grootste deel daarvan in het opwarmen van water. En wat ook helpt in het verduurzamen van de stad is zorgen dat het regenwater de grond in kan. Als je een tuin hebt: tegels eruit, groen erin zodat het water kan infiltreren.”